„Zatrzymane w kadrze. Komiksowi twórcy z czasów PRL-u – rozmowy i wspomnienia” to trzecia książka duetu Daniel Koziarski i Wojciech Obremski. Pierwsza przedstawiała szereg komiksów z czasów PRLu, druga poświęcona była twórczości Bogusława Polcha, tym razem autorzy ponownie zmienili formulę, i spisali szereg wywiadów z najróżniejszymi artystami lub, gdy było to niemożliwe, z ich potomkami.
Wywiady to wcale niełatwa sprawa, bardzo dużo zależny od rozmówcy, ale także od przeprowadzającego wywiad. I pod tym względem zawarte w książce wywiady prezentują bardzo zróżnicowany poziom. Większość od strony autorów przeprowadzona jest bardzo ciekawie, choć zdarzają się niestety momenty, gdzie można by było jednak być bardziej dociekliwym, i nieco bardziej drążyć temat. Ale wpływ na to ma także sama formuła, większość wywiadów przeprowadzana była zdalnie, a często także udało się dotrzeć do osób, które nie są skore do udzielania takowych, tak więc pod tym względem, należy się autorom spory podziw za zaciętość i upór.
Od drugiej strony, rozmówców, także jest nierówno. Niektóre osoby naprawdę się otworzyły, udzieliły ciekawych informacji, momentami nawet się dość mocno rozgadały! Niestety, zdarzają się także przysłowiowe mruki, żeby nie użyć bardziej dosadnego określenia, które robią łaskę, że udzielają w ogóle jakichkolwiek odpowiedzi. Na szczęście, takich przypadków jest niewiele, i można potraktować je jako dodatkową ciekawostkę, pozwalającą wyciągnąć własne opinie na temat co poniektórych osób.
Większość wywiadów powstała na potrzeby niniejszej publikacji, jednak cześć umieszczonych w książce spisana była wcześniej. A czasami, w odniesieniu do jednego twórcy, pojawiają się wywiady zarówno starsze, jak i nowsze, co stanowi sporą ciekawostkę. Dodatkowo pozwala zaobserwować, jak zmieniały się warunki rynkowe, czy też nastawienie samego artysty. Fajnym przykładem są wywiady ze Zbigniewem Kasprzakiem, gdzie w tym starszym poruszana jest kwestia wznowienia wcześniejszych komiksów, które to przedsięwzięcie artysta określa wręcz jako niewykonalne, tymczasem drugi wywiad przeprowadzony został po tym, gdy jednak takie wznowienia pojawiły się na rynku. Rzecz niewykonalna została zrealizowana.
Gdzieniegdzie pojawiają się wypowiedzi wyrażające chęci do wznowień zarówno artystów jak i spadkobierców, poruszana jest także kwestia dostępności materiałów. Wypowiedzi takie mogą stanowić wartościowe informacje dla wydawców. O choćby materiały z serii „Umpli Tumpli”, zresztą właśnie „Kultura Gniewu” zapowiedziała zbiorcze wydanie kompletu czterech komiksów autorstwa Jerzego Wróblewskiego. Przy okazji, tutaj w książce zdarzyła się mała wpadka, autorzy w wywiadzie wspominają o trzech komiksach z tej serii autorstwa Wróblewskiego, zapominając niestety, że właśnie było ich w sumie cztery. Ale z drugiej strony, ten czwarty, choć nawet w tytule miał słówko komiks (a dokładnie „Comics”), to jednak była to historyjka pozbawiona dialogów, do tego czarno-biała, z przeznaczeniem do samodzielnego pokolorowania. Tak więc nie do końca to błąd, ale najważniejsze, że to jedyna nieścisłość, która rzuciła mi się w oczy.
W kwestii jeszcze materiałów. Są dostępne, a właściciele praw chętni są do współpracy, takie dzieła jak „Czterej Pancerni i Pies” czy „Larkis” i to w pełnej wersji, wraz z zakończeniem, które nigdy wcześniej nie ukazało się drukiem. Ciekawostką jest także dostępność oryginalnych plansz „Kapitana Klossa”, pamiętając ostatnią fuszerkę wydawnictwa „Muza”, może któreś wydawnictwo skusi się na porządną reedycje?
Najważniejsze, czyli lista osób, z którymi przeprowadzono wywiady:
- Iwona Anioł, córka Władysława Krupki
- Tadeusz Baranowski
- Magdalena Bochniak, córka Jerzego Wróblewskiego
- Henryk Jerzy Chmielewski
- Janusz Christa
- Attila Fazekas
- Jacek Fedorowicz
- Jacek Jarkowski, syn Witolda Jarkowskiego
- Grażyna Fołtyn-Kasprzak vel Graza
- Zbigniew Kasprzak
- Paulina Kędziora i Patrycja Polch-Lizukow, córki Bogusława Polcha
- Weronika Kobylińska, wnuczka Szymona Kobylińskiego
- Magdalena Kołodziejska, córka Witolda Parzydły
- Katarzyna Lengren, córka Zbigniewa Lengrena
- Andrzej Mleczko
- Andrzej Nowakowski
- Tadeusz Olszański
- Maciej Parowski
- Bogusław Polch
- Piotr Ponaczewny
- Tadeusz Raczkiewicz
- Marek Rocki, syn Jana Rockiego
- Jacek Rodek
- Grzegorz Rosiński
- Barbara Seidler
- Jacek Skrzydlewski
- Sebastian Stecewicz, syn Mirosława Stecewicza
- Marek Szyszko
- Roman Weinfeld, syn Stefana Weinfelda
- Jacek Widor
- Leszek Wiśniewski, syn Mieczysława Wiśniewskiego
Różnorodność dość spora, tym bardziej, i co jest ogromnym atutem książki, autorom udało się porozmawiać z osobami, z którymi próżno szukać innych wywiadów. Oczywiście, najwięcej do powiedzenia mają sami artyści, ale także niektóre wywiady z potomkami potrafią naprawdę zaskoczyć, tym bardziej, gdy córka, wnuczka lub syn bardziej się otworzą, i zaczną nie tyle przekazywać fakty, ale opowiadać. I wtedy takie opowieści czyta się wprost z prawdziwą przyjemnością. Dla mnie prawdziwą perełką tej książki jest nie wywiad, ale opowieść o Barbarze Seidler, napisana niezwykle ciepło, z wielką dozą uczucia, aż się przyznam, że łezka mi się zakręciła w oku podczas lektury.
Przyznam się, że podchodziłem do książki nieco jak pies do jeża, także dlatego, że ostatnio przeczytałem wprost zatrzęsienie najróżniejszych wywiadów, i po prostu nie spodziewałem się znaleźć tutaj czegoś, co by mnie zaskoczyło. Jakże niezwykle się cieszę, że się myliłem! Publikacja jak najbardziej warta polecenia, oczywiście szczególnie dla osób zainteresowanych losami polskiego komiksu. Książka okładkowo kosztuje stówkę, na szczęście wiele księgarni oferuje całkiem przyzwoite zniżki, a za 6 i pół dyszki to wręcz zakup obowiązkowy.
8studs 